Op 5 april verdedigde de priester buiten dienst Serge Model zijn proefschrift over de rol in de Russisch-orthodoxe kerk in de buitenlandse politiek van de Sovjet-Unie. Hij schreef deze uitvoerige (608 + 380 pagina’s) studie vanuit politicologisch perspectief aan de universiteit in Louvain-La-Neuve (de Franstalige instelling die ontstond na de splitsing met de universiteit in Leuven). Vr Michael Bakker, rector van St Irenaeus was lid van de promotiecommissie en is zeer onder de indruk van de kwaliteit van het werk. De titel is: Le facteur religieux, instrument de politique étrangère? L’Église orthodoxe russe dans les relations extérieures de l’État soviétique (1917–1991).
Sommige van de feiten die de dissertatie presenteert zijn vrij breed bekend: dat bijvoorbeeld de vervolging van de kerk onder Chroetsjov nog erger was dan onder Stalin en dat de huidige patriarch Kirill een medewerker van de KGB was. Vr Serge heeft daarnaast veel historisch materiaal verzameld in archieven die na het communisme toegankelijk waren en nu weer gesloten voor onderzoekers. Zo ontstaat een zeer compleet beeld van hoe het regime de kerk gebruikte in zijn buitenlandse politiek. Frappant is hoe zelfs na de val van het communisme de kerkleiders zich serviel ten opzicht van de wereldse macht bleven opstellen.
In zijn analyse gebruikt Model hiervoor de term ‘Stockholm syndroom’. De enige moderne patriarch die vrij werd verkozen, Aleksei II, heeft eens tijdens een preek erkend dat de kerk fouten heeft gemaakt en hiervoor vergeving gevraagd. De tekst hiervan werd alleen in het buitenland gepubliceerd.
Het proefschrift geeft veel achtergrond voor ontwikkelingen die nu heel actueel zijn. Zo hadden staat en kerk de wens om het leiderschap van de Orthodoxe wereld op zich te nemen. Toen dit niet lukte verloor Stalin interesse in de kerk. Ook geeft de studie inzicht in waarom het kerkelijk landschap in Oekraïne nog zo verdeeld is. Een klimaat vergiftigd door jaren van propaganda verandert niet zo snel, zelfs niet in tijden van oorlog.
Tijdens de publieke verdediging maakte de kandidaat een voorspelling: mocht het regime in Rusland wijzigen en vrede gesloten worden met Oekraïne, dan zal de Russisch-orthodoxe kerk direct stoppen met haar oproep tot een ‘heilige oorlog’.
